Έχουν οι πολλοί… πάντα δίκιο;

Φαντάσου ένα πρωί Κυριακής τον εαυτό σου να διαβάζει εφημερίδα.
Βλέπεις μια αγγελία στην οποία ζητάνε άτομα για ένα ψυχολογικό πείραμα και πληρώνουν πολλά λεφτά.
“Γιατί να μην πάω; Τι έχω να χάσω; Τα λεφτά είναι πολλά” σκέφτεσαι.
Αποφασίζεις και τελικά σε μερικές μέρες βρίσκεσαι στην αίθουσα του πειράματος.

Άλλοι επτά σαν κι εσένα που έχουν δηλώσει συμμετοχή βρίσκονται στον ίδιο χώρο χαμογελαστοί.
Ο υπεύθυνος του πειράματος σας ενημερώνει ότι πρόκειται για ένα πείραμα πάνω στην ανθρώπινη οπτική κρίση και είναι πολύ απλό.
Μετά την ενημέρωση το πείραμα αρχίζει.
Κάθεσαι σε μια από τις οχτώ καρέκλες και μπροστά σου ο υπεύθυνος του πειράματος τοποθετεί δυο μεγάλες κάρτες.
Η αριστερή κάρτα έχει μια κάθετη γραμμή και η κάρτα στα δεξιά τρεις κάθετες γραμμές με διαφορετικά μήκη η κάθε μία.

Ο υπεύθυνος σας ρωτά έναν έναν, να διαλέξετε ποια από τις τρεις γραμμές δεξιά ταιριάζει με την γραμμή αριστερά. Μετά επαναλαμβάνει τη διαδικασία δώδεκα φορές ακόμα.
Σκέφτεσαι, “τι απλό που ήταν τελικά…”
Κάποια στιγμή ο υπεύθυνος ρωτά και ο πρώτος συμμετέχον επιλέγει μια γραμμή που σου φαίνεται πως δεν είναι η σωστή.

Αρχίζεις να αναρωτιέσαι “εγώ δεν την βλέπω καλά, η αυτός μπερδεύτηκε;”
Μετά ο υπεύθυνος ρωτά τον επόμενο και εκείνος δείχνει την ίδια γραμμή με τον προηγούμενο.
Ξαναβλέπεις με προσοχή την γραμμή, ψάχνοντας που μπορεί να κάνεις λάθος. Ήδη έχεις αμφισβητήσει τον εαυτό σου.
“Να πάρει, μήπως πρέπει να πάω στον οφθαλμίατρο;”
Ο τρίτος δείχνει επίσης την ίδια γραμμή, όπως και ο τέταρτος και ο πέμπτος.

Σου είναι πλέον σχεδόν ξεκάθαρο ότι κάνεις λάθος αλλά δεν ξέρεις ακριβώς το γιατί. Ή ίσως να έχεις δίκιο αλλά δεν ξέρεις γιατί. Ίσως να πρόκειται για οφθαλμαπάτη. Ίσως να κουράστηκες και δεν βλέπεις καθαρά. Η αμφιβολία ριζώθηκε στο μυαλό σου. Νιώθεις την ανάγκη για μια σίγουρη απάντηση που οι άλλοι επτά την έχουν για κάποιο λόγο έτοιμη.
Τέλος φτάνει η σειρά σου και είσαι σε ένα ακόμη σε δίλημμα.

Αν ήσουν πραγματικά στο πείραμα ποια θα ήταν η απόφαση σου;

Μόλις τελειώνει το πείραμα, ο υπεύθυνος σε ενημερώνει πως οι υπόλοιποι συμμετέχοντες ήταν ηθοποιοί και μόνο εσύ ήσουν το πραγματικό πειραματόζωο. Όλες οι απαντήσεις τους ήταν στημένες.

Το παραπάνω πείραμα  εμπνεύστηκε ο Solomon Asch το 1951. Έλαβαν μέρος 50 άντρες που φοιτούσαν στο Swarthmore College, στην Αμερική και η διαδικασία ήταν ίδια, όπως την περιέγραψα παραπάνω, με επτά συμμετέχοντες ηθοποιούς και 12 ερωτήσεις με γραμμές.

Αποτελέσματα πειράματος

Όταν ο Asch μέτρησε τα αποτελέσματα, παρατήρησε στο 36% των απαντήσεων οι συμμετέχοντες συμμορφώθηκαν με την πλειοψηφία.
Το 5% των συμμετεχόντων συμμορφώθηκε σε όλες τις περιπτώσεις με το πλήθος.
Μόνο το 25% δεν συμμορφώθηκε ποτέ με το πλήθος, ενώ οι υπόλοιποι συμμορφώθηκαν τουλάχιστον μια φορά.
Το 75% των συμμετεχόντων έδωσε τουλάχιστον μια εσφαλμένη απάντηση στις 12 ερωτήσεις.
Το συγκεκριμένο πείραμα ήταν πολύ απλό και πάλι το 75% των ερωτηθέντων συντάχθηκε με τους πολλούς, τουλάχιστον μια φορά στις δώδεκα. Σκέψου πόσο πιο εύκολη γίνεται η συμμόρφωση σε πολυπλοκότερα θέματα της ζωής. Εκεί που η ανάγκη για έτοιμες απαντήσεις είναι πιο έντονη.

Συμπεράσματα πειράματος

Όταν μετά το πείραμα ρωτήθηκαν οι συμμετέχοντες γιατί απάντησαν λάθος οι απαντήσεις ήταν ποικίλες. Άλλοι είπαν πως το έκαναν γιατί φοβήθηκαν πως θα γελοιοποιηθούν, άλλοι για να μην φανούν πως είναι περίεργοι και άλλοι πως είχαν πειστεί πως οι απαντήσεις ήταν σωστές.

Γενικώς το πείραμα έδειξε πως οι συμμετέχοντες που απάντησαν λάθος πίστεψαν ότι οι πολλοί ήταν καλύτερα ενημερωμένοι ή γιατί ένιωσαν την ανάγκη να στρατολογηθούν με το πλήθος.

Δεδομένα

• Οι περισσότεροι άνθρωποι προ επιλέγουν να συνεργαστούν και να συμφωνήσουν με άλλους, άσχετα αν τους γνωρίζουν ή όχι και υποθέτουν ότι και οι άλλοι θα κάνουν το ίδιο.
• Ο ανθρώπινος εγκέφαλός παίρνει μια δόση ευχαρίστησης, κάθε φορά που η εμπιστοσύνη του ανταμείβεται. Είναι στο γονίδιο του ανθρώπου η τάση για συνεργασία και η ανάγκη για κοινό σκοπό.
• Νοιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια αν έχει γύρω του άλλους που έχουν τις ίδιες πεποιθήσεις.

Στα social media για παράδειγμα, επιλέγεις να πατήσεις like, στις φωτογραφίες με τα περισσότερα likes και όχι αυτές που πραγματικά σου αρέσουν.

Αν μια εικόνα δεν έχει κανένα like, ντρέπεσαι να είσαι ο πρώτος που θα πατήσεις το χεράκι, παρότι σου αρέσει και αναρωτιέσαι “γιατί δεν αρέσει σε όλους τους άλλους και αρέσει μόνο σε μένα;” Δεν σκέφτεσαι πως είσαι διαφορετικός, ή πως την ομορφιά που είδες εσύ ίσως οι άλλοι να μην μπορούν να την δουν.

Βέβαια είναι αλήθεια πως υπάρχει μεγάλη δύναμη σε μια ομάδα ανθρώπων που εργάζονται μαζί για έναν κοινό στόχο και χάρη σ’ αυτήν τη δύναμη ο άνθρωπος έχει καταφέρει τα περισσότερα επιτεύγματα του.
Όπως όλες οι δυνάμεις όμως, η τάση για μαζική συμπόρευση σε κάθε επίπεδο της κοινωνικής ζωής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους και να προκαλέσει ευημερία ή δυστυχία.

Νιώθω πολύ άνετα με την ιδέα ότι μπορούμε να παρακάμψουμε τη βιολογία με την ελεύθερη βούληση.

Richard Dawkins, Βρετανός ηθολόγος, εξελικτικός βιολόγος και συγγραφέας

Από μικρά παιδιά, πρέπει να εμπιστευόμαστε τους γονείς μας, τους δασκάλους και τους μεγαλύτερους χωρίς να έχουμε πολλά περιθώρια να κάνουμε αλλιώς. Η μάθηση έχει καταντήσει συνώνυμο της καταναγκαστικής συμπόρευσης στις περισσότερες των περιπτώσεων.

Η μάζα πρέπει να έχει δίκιο;

Δεν είναι τυχαίο που οι νέοι σε συγκεκριμένες ηλικίες επαναστατούν. Ψάχνουν να βρουν τον δικό τους δρόμο στη ζωή, αλλά δεν ξέρουν πως, πέφτοντας πάνω σε τοίχους. Οι άνθρωποι που αποζητούν την εμπιστοσύνη τους, αντί να τους δείξουν πως να πορευτούν στο δικό τους μονοπάτι και να βελτιώσουν την φαντασία τους, τους οδηγούν στον δικό τους μονόδρομο.

Η συμμόρφωση με το πλήθος είναι μια ευχή και κατάρα μαζί, που αν δεν εξισορροπείται σωστά μέσα στον καθένα μας δημιουργεί ανθρώπους ρομπότ.

 

Πριν πιστέψεις οτιδήποτε, καλό είναι να έχεις πάντα στο νου σου τα λόγια του Ibn al-Haytham*, για την αναζήτηση της αλήθειας:

Ως αναζητητές της αλήθειας,
καλά θα κάνετε να διατηρήσετε την κρίση σας και να μην εμπιστεύεστε τις γραφές. Πρέπει να αμφισβητείτε και να εξετάζετε με κριτική τις γραφές από κάθε πλευρά.

Θα υποτάσσεστε μόνο σε επιχειρήματα και πειράματα και όχι στα λόγια των άλλων.

Γιατί κάθε άνθρωπος είναι ευάλωτος και έχει πολλές ατέλειες.

Πρέπει να είμαστε υποψιασμένοι και να αμφισβητούμε και τις δικές μας ιδέες καθώς τις ερευνούμε, ώστε να αποφύγουμε την προκατάληψη και τον απρόσεκτο τρόπο σκέψης.

Πάρτε αυτόν τον δρόμο και η αλήθεια θα σας αποκαλυφθεί.

(Η παραπάνω προτροπή του Ibn al-Haytham, θεωρείται η αρχή της επιστήμης. Αν δεν σκέφτονταν έτσι οι επιστήμονες δεν θα είχαν ανακαλύψει όλα αυτά τα μεγαλειώδη πράγματα μέχρι σήμερα).

Πριν πιστέψεις και κάνεις κάτι, δικιά σου πεποίθηση, αναρωτήσου, ποιος το λέει, τι είναι αυτός που το λέει, γιατί να έχει δίκιο, τι επιχειρήματα έχει, είναι τέλειος, τι κίνητρα έχει; Κάνε μια δικιά σου λίστα.

Άκου τα πάντα και κρίνε. Κράτα αυτά που έχουν ουσία. Αμφισβήτησε τα περιττά.

Αυτός που θέλει να διευθύνει την ορχήστρα, πρέπει να γυρίσει την πλάτη στο κοινό.

Max Lucado, Συγγραφέας

Αναρωτιέμαι..

Πόσο πιο ωραίο θα ήταν να μπορείς να λες τη γνώμη σου ελεύθερα, χωρίς να φοβάσαι την κρίση του πλήθους;

Να μπορείς να εντάσσεσαι στην κοινωνία σαν ισότιμο μέλος παρ’ όλες τις διαφωνίες σου με κάποιες πεποιθήσεις;

Πόσο πιο δημιουργικό θα ήταν να είσαι ελεύθερος να λες τα πράγματα όπως τα βλέπεις με την δική σου οπτική;

 

Παρακάτω μεταφράζω, όχι αυτολεξεί, ένα αγαπημένο ποίημα του Robert Frost.

 

Ο δρόμος ο λιγότερο περπατημένος.

Δυο δρόμοι διασταυρώνονταν μέσα στο δάσος.
Λυπόμουν που δεν μπορούσα να τους ταξιδέψω
και τους δύο, όντας ο ίδιος ταξιδιώτης.
Στάθηκα και κοίταξα με το βλέμμα μου τον έναν
όσο περισσότερο μπορούσα,
Μέχρι εκεί, που χάνονταν τα χαμόκλαδα.

Μετά κοίταξα τον άλλον, κι έμοιαζε δίκαιο,
Γιατί ήταν χορταριασμένος και είχε την ανάγκη μου να τον περπατήσω,
Κι ας έδειχνε πως μέχρι εκεί ήταν κι αυτός περίπου εξίσου σχηματισμένος.

Κι οι δυο το πρωινό, ήρεμοι ανοίγονταν μπροστά μου, με φύλλα απάτητα από ανθρώπου πόδι.
Άφησα τον πρώτο γι’ άλλη μέρα!
Κι όμως, ενώ γνώριζα πως ο κάθε δρόμος αλλού με πάει,
Αμφέβαλα αν θα με έφερνε ξανά εκεί, η μοίρα.

Μ’ αναστεναγμό, το λέω,
Πως κάποτε, πολλές εποχές πρωτύτερα,
Δυο δρόμοι διασταυρώθηκαν μπροστά μου σ’ ένα δάσος,
Κι εγώ επέλεξα τον λιγότερο ταξιδεμένο

Κι αυτό ήταν που άλλαξε για πάντα τη ζωή μου.

Γιάννης Μπακιρτζίδης

 

*Άραβας μουσουλμάνος επιστήμονας, μαθηματικός, αστρονόμος, και φιλόσοφος.Έκανε σημαντικές ανακαλύψεις στα πεδία της οπτικής και οπτικής αντίληψης μελετώντας και οργανώνοντας τις θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων.